Tydzień Schmitta - Dzień 1. „Opowieści o Niewidzialnym”

Tytuł: Opowieści o Niewidzialnym

Autor: Eric-Emmanuel Schmitt

Wydawnictwo: Znak

Data wydania: 2009

Liczba stron: 240

Tłumacz: Barbara Grzegorzewska

Kategoria: Literatura piękna

Ocena: 10/10

Ponoć luty to miesiąc czytania książek Erica - Emmanuela Schmitta. Z powodu sesji mój luty ma o wiele mniej dni niż bym chciała, dlatego otwieram dzisiaj tydzień Schmitta! Oczywiście, że data nie jest przypadkowa, Schmitt pisze zawsze o miłości. Może ona być trudna, okrutna i bolesna, może być piękna, słodka i pełna wrażliwości i czułości, ale zawsze jest o miłości, dlatego Święto Miłości to doskonały dzień na rozpoczęcie tego wyzwania.

Pierwszą książkę Schmitta przeczytałam mając 15 lat i od tego czasu kocham Go miłością nieprzerwaną. Można by wiele mówić o przekraczaniu pewnych granic, o różnie okazywanych silnych emocjach i namiętnościach, o tym jak doskonale Schmitt potrafi wczuć się w cudze uczucia – mówiąc dosłownie - wejść w cudze buty. Gdy czytam jego książki czuję to co bohaterzy. Jeśli oni czują smutek to i ja go czuję, kiedy czują tęsknotę i  oczekiwanie, i mnie się to udziela.

Tydzień z Jego twórczością można zacząć z wielu stron, ale dla mnie pierwszym skojarzeniem jest Opowieści o Niewidzialnym. Wiele osób powie, że poszłam na łatwiznę wybierając zbiór trzech opowiadań zamiast jednego, ale prawdę mówiąc to właśnie ta książka z największą dokładnością wyjaśnia jakim autorem jest Schmitt. A jakim jest? Wszechstronnym, odważnym, ironicznym i zabawnym. Nie boi się pisać o śmiertelnej chorobie dziecka ani o „jedynym Arabie na żydowskiej ulicy”. Za to robi to tak wybornie, że praktycznie każde opowiadanie zapada w pamięć.

Tak jest właśnie z tym zbiorem – trzy opowiadania, od których według mnie należy rozpocząć przygodę ze Schmittem, a przynajmniej od jednego z nich. Pierwszym z nich jest Oskar i Pani Róża.

Oskar ma białaczkę, wkrótce na nią umrze i jest tego doskonale świadomy mimo, że ma dopiero dziesięć lat. 

Zrozumiałem już, że stałem się złym pacjentem, pacjentem, który podważa wiarę w nieograniczone możliwości medycyny.

Nie ma tu słodyczy, nie ma złudzeń. Sytuacja jest brutalnie jasna, rzeczywista i bez wyjścia. Ale Pani Róża znajduje sposób by dni, które Oskarowi pozostały były pełne, wartościowe. Nie poddaje się oczywistemu bólowi, który towarzyszy patrzeniu jak dziecko gaśnie w oczach. 

- To jest legenda. Legenda o dwunastu proroczych dniach. Chciałabym, żebyśmy się w coś takiego pobawili. A zwłaszcza ty. Od dzisiaj będziesz bacznie obserwować każdy dzień, mówiąc sobie, ze ten dzień to jakby dziesięć lat.

- Dziesięć lat?

- Tak. Jeden dzień to dziesięć lat.

- Więc za dwanaście dni będę miał sto trzydzieści lat!

- Tak. Wyobrażasz sobie?

I tak Oskar każdego dnia dojrzewa o dziesięć lat, przeżywając swoje życie dużo intensywniej niż jego rówieśnicy. Każdego dnia pisze też list do Boga, i to z tej perspektywy poznajemy wydarzenia każdego dziesięciolecia z jego życia. To wyjątkowe opowiadanie chyba każdego łapie za serce, bo nie ma tu udawania, nieszczerości, patetyzmu, naprawdę nie ma śladu po wzniosłości. Jest chore dziecko i jego ostatnie dni. Schmitt mistrzowsko kreśli ich przebieg, tworząc przepiękną i w pewien sposób przeokrutną opowieść, która jednocześnie smuci i daje nadzieję. Smuci w sposób niewątpliwy - trudno obserwować coraz bardziej zmęczonego dziesięciolatka, strona po stronie coraz bardziej spokojnego ale i świadomego odchodzenia. Nie w sposób nie pomyśleć o tym ile dzieci odchodzi w podobny sposób, ilu dzieciom brakuje takiej Pani Róży. W tym kontekście należy też zapytać o trudną rolę opiekuna, rodzica w takiej chwili, dla którego jest to krytyczny moment i jest mu niezbędna pomoc, wsparcie.

Ale daje także nadzieję, wiarę w to, że dzieci są mądre i silne, rozumieją co się dzieje i naszym obowiązkiem jest je wspierać. A one po stokroć ten dar miłości przyjmą i wykorzystają! Nasza „praca” ani przez sekundę nie idzie na marne. Bo tak naprawdę Oskar i Pani Róża to opowiadanie o miłości, najprawdziwszej, najczystszej i najbardziej szczerej i bezinteresownej. 

Drugie opowiadanie to Pan Ibrahim i kwiaty Koranu. Ma inny charakter niż Oskar i Pani Róża, choć wciąż opowiada historię dziecka, którego życie było takie, a nie inne. Mojżesz ma jedenaście lat, żyje samotnie ze swoim ojcem, bo mama porzuciła go gdy był mały. W pobliskim sklepie, w którym robi zakupy, zaprzyjaźnia się ze sprzedawcą -  panem Ibrahimem, muzułmaninem. Dlaczego podkreślam, że pan Ibrahim to muzułmanin? Bo jak to zwykle bywa u Schmitta to nie jest przypadek i od tego dnia, Mojżesz będzie poznawał Koran pełen miłosierdzia, miłości i uśmiechu, stając się innym człowiekiem, co jest tym piękniejsze, że jego doświadczenia mogłyby złamać niejedno dziecko. 

Najlepiej Mojżesza charakteryzuje pierwsze zdanie utworu:

Kiedy skończyłem jedenaście lat, rozbiłem swoją świnkę i poszedłem na dziwki.

Bohater bezpośredni, żyjący każdego dnia ale jak na swój wiek nadzwyczaj zgorzkniały. Żeby było zabawniej, dla mnie było to w ogóle pierwsze zdanie z twórczości Schmitta, z którym miałam do czynienia. :)

Dalej poznajemy pana Ibrahima, człowieka magnetycznego, uśmiechniętego i promieniującego czymś jednocześnie prostym i nieomal boskim. Galanteria, uśmiech, radość każdego dnia, wrodzona lekkość i siła w jednym ciele.

Nagle robi się poruszenie, pan Ibrahim staje na baczność, do sklepu wchodzi Brigitte Bardot.

- Dzień dobry, czy ma pan może wodę?

- Oczywiście, mademoiselle.

I staje się rzecz niesłychana: pan Ibrahim sam idzie wziąć z półki butelkę wody i jej przynosi.

- Dziękuję. Ile jestem winna?

- Czterdzieści franków, mademoiselle.

Bardotka aż podskakuje. Ja też. Butelka wody kosztowała wtedy dwa franki, nie czterdzieści.

- Nie wiedziałam, że woda jest tutaj taką rzadkością.

- To nie woda jest rzadkością, mademoiselle, ale prawdziwe gwiazdy.

Powiedział to z takim wdziękiem, z takim rozbrajającym uśmiechem, że Brigitte Bardot lekko się rumieni, wyciąga czterdzieści franków i wychodzi.

To najlepszy powód, aby przeczytać Pana Ibrahima i kwiaty Koranu - cudowny utwór przesycony mądrością człowieka radosnego, który uśmiecha się do każdego dnia, ale ponownie, bez patetyczności, bez sztucznych wzniosłości.

Trzecie opowiadanie to Dziecko Noego. Kolejne opowiadanie o dziecku, które musi poradzić sobie z rzeczywistością zupełnie nie taką jaką chcielibyśmy podarować potomkowi. Trwa druga wojna światowa, a Joseph ma siedem, prawie osiem lat i jest Żydem. Splot wydarzeń sprawia, że aby go ocalić zostaje oddany pod opiekę Ojca Pons. Czasy są pełne strachu, dzieci nie wiedzą ile czasu uda im się ukrywać i udawać, że są aryjskie. 

Joseph jednak dosyć szybko przyzwyczaja się do nowej rzeczywistości, a starszy kolega Rudi i Ojciec Pons stają się jego schronieniem i motywacją do przeżycia. Każdego dnia chłopiec uczy się nie tylko matematyki i innych szkolnych przedmiotów, ale prowadzi też rozważania filozoficzne analizując po swojemu, z wsparciem Ojca Pons, chrześcijanizm i judaizm.

Jednak doświadczenie wojny sprawia, że Joseph dojrzewa zbyt szybko i uczy się słodko – gorzkiej rzeczywistości lepiej niż powinien. Rozumie, że czas wojny to jedno, ale już wie, że po wojnie przyjdzie czas wyjścia z ukrycia i odpowiedzi na pytanie, którego tak się boi. 

Kilka tygodni temu wojna się skończyła. Razem z nią skończył się czas nadziei i złudzeń. My, ukrywane dzieci, musieliśmy wrócić do rzeczywistości i dowiedzieć się, jakby nagle raził nas piorun, czy wciąż należymy do jakiejś rodziny, czy też że jesteśmy sami na świecie..

 

Jak się kończy – oczywiście nie zdradzę, bo absolutnie każdemu polecam przeczytać Dziecko Noego i wyrobić sobie własne zdanie. Każdemu, bez wyjątku!

Tym zbiorem opowiadań po raz kolejny Schmitt przypomina aby nie zapominać o dzieciach, nie umniejszać ich świata, ich myśli, czy uczuć. Po raz kolejny także zgrabnie wplata temat religii świata – tym razem mamy Biblię, Koran i Torę w różnych konfiguracjach. Dzięki temu, że bohaterami opowiadań są dzieci szukające swojej drogi, nie musimy obawiać się tego aspektu, ich otwartość i bezpośredniość sprawiają, że temat tworzy spójną i zamkniętą całość.

Schmitt to jeden z tych autorów, który potrafi przedstawić trudny temat w sposób łagodny i zrozumiały, mimo, że nie zmienia zakończenia. Nie ma cudownego ocalenia przed starością, ani przed śmiercią, ani przed samotnością. To nie są zbiory, które czyta się czekając z niecierpliwością na zakończenie. Ono nie jest są mocną stroną tych opowiadań. Tutaj droga jest celem, każda kolejna strona pozwala nam poznać coś nowego, słodko-gorzkiego, bo Schmitt to nie cudownie łatwe czytadła, Schmitt nie porusza prostych tematów, to artysta w swoim fachu. Wydaje się spełniać zasadę, że zwykły człowiek żyje raz, a ten który czyta książki żyje tysiące razy. Tylko, że on czytającego książki zmienia na piszącego książki, bo jego postacie są żywe, z krwi i kości a ich opowieści poruszające. Nawet jeśli mimochodem czujemy, że to fikcja literacka, nasze umysły pochłaniają przemyślenia. Ile dzieci leży w szpitalu umierając na raka i brakuje im wsparcia dostosowanego do ich rozterek? Ile dzieci po wojnie zostało sierotami, straciło rodziców, braci, siostry, wszystkich których znało? To nie są łatwe myśli, chwilami są wręcz okrutne ale potrzebne.

Wszystkie cytaty pochodzą z recenzowanej książki.